Sygnaliści – ustawa o ochronie ich praw

Kim jest sygnalista? Zasady zgłaszania nieprawidłowości

Najprościej mówiąc, sygnalistą nazywamy osobę, która zgłasza wszelkie nieprawidłowości, niezgodne z prawem zachowania w miejscu pracy. Sygnalista, nie ponosząc żadnych negatywnych prawnych konsekwencji, powinien w pierwszej kolejności o zaistniałych nieprawidłowościach poinformować pracodawcę (zgłoszenie wewnętrzne).

Kolejną z możliwości zgłoszenia nieprawidłowości jest upublicznienie informacji o naruszeniu prawa na portalach społecznościowych lub za pomocą mass mediów. Ostatnią z opcji zgłoszenia naruszeń jest poinformowanie o tym fakcie organ publiczny (przykładowo Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Komisję Nadzoru Finansowego).

Zgłoszenie naruszenia prawa może nastąpić w formie ustnej lub w formie pisemnej. Pracodawca może także przygotować odpowiedni wzór pisma zgłaszającego naruszenia.

Nie każdy, kto zgłosi nieprawidłowości, może zostać nazwany sygnalistą. Aby tak się stało, zgłoszenie musi odbyć się zgodnie z następującymi zasadami:

• Zgłoszenie musi być dokonane w dobrej wierze, nie może być zatem wszelką próbą zemsty;
• Zgłoszenie musi wiązać się z podjęciem konkretnych działaniami podjętymi przez osobę zgłaszającą nieprawidłowości;
• Zebrane przez potencjalnego sygnalistę informację, muszą być możliwe do wykorzystania ich jako dowód zaistnienia nieprawidłowości – zebrane fakty muszą wykazywać naruszenia przepisów prawa.

Ustawa o ochronie sygnalistów

Do 17 grudnia 2023 roku, czyli do dnia, w którym zakończy się okres przejściowy przepisów, ustawa o ochronie sygnalistów obowiązywać będzie wyłącznie jednostki publiczne i przedsiębiorstwa, w których zatrudnionych jest powyżej 249 pracowników. Po upływie okresu przejściowego, przepisy ustawy dotyczyć będą także tych pracowników, którzy będą zatrudniać od 50 pracowników.

Pracodawca zatrudniający od 250 pracowników będzie miał dwa tygodnie od dnia wejścia w życie ustawy na wdrożenie w przedsiębiorstwie zasad z niej wynikających.

Fakt, że w mniejszych przedsiębiorstwach i jednostkach publicznych do grudnia 2023 roku nie będą wprowadzane przepisy ustawy, nie oznacza, że wdrożeniem zasad, które mają wspomóc funkcjonowanie praw sygnalistów, nie można zająć się już teraz.

Regulamin zgłoszeń naruszenia prawa

Wraz z wejściem w życie ustawy o ochronie sygnalistów, pracodawca musi pamiętać o wprowadzeniu wewnętrznego regulaminu, określającego zasady zgłaszania naruszeń w firmie. Ponadto, musi zostać wprowadzony rejestr zgłoszeń, a także może zostać wyznaczony niezależny podmiot, który będzie obsługiwał kanały przyjmowania zgłoszeń, jak również ustalone muszą zostać działania następcze – mają one na celu ustalenie szczegółów dotyczących naruszeń prawa i wspomóc proces wyciągnięcia konsekwencji wobec dopuszczającego się nieprawidłowości. Czas na analizę zgłoszenia nie może przekroczyć trzech miesięcy od dnia jego dokonania.

Wewnętrzny kanał przyjmowania zgłoszeń może mieć charakter elektroniczny, jak również może to być linia telefoniczna lub skrzynka podawcza. Kanałem może zarządzać wyznaczona osoba z przedsiębiorstwa lub osoba trzecia. Prowadzenie raportów zgłoszeń ma pomóc w stwierdzeniu skuteczności wewnętrznego kanału.

Ochrona sygnalistów

Sygnalista, zgłaszający naruszenia w firmie, będzie chroniony przede wszystkim przed zwolnieniem. Będzie on również chroniony przed działaniami odwetowymi, degradacją ze stanowiska, bezpłatnym przymusowym urlopem, nałożeniem na niego kar, wszelką formą dyskryminacji, wstrzymaniem benefitów. Pracodawca, u którego wystąpiło naruszenie przepisów prawa nie będzie mógł także rozwiązać umów przed terminem zakończenia współpracy, między innymi z dostawcami, wykonawcami, współpracownikami.

Zakres naruszeń według dyrektywy unijnej

Dyrektywa o ochronie sygnalistów zawiera katalog przepisów, których może dotyczyć naruszenie prawa, zgłoszone przez sygnalistę:

• Rynek wewnętrzny UE (zasady konkurencji i pomocy państwa, opodatkowanie osób prawnych),
• Zamówienia publiczne,
• Interesy finansowe UE,
• Usługi, produktów i rynki finansowe,
• Bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych,
• Zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
• Ochrona prywatności i danych osobowych,
• Bezpieczeństwo produktów i ich zgodności z wymogami,
• Ochrona konsumentów,
• Bezpieczeństwo transportu,
• Zdrowie publiczne,
• Ochrona środowiska,
• Zdrowie i dobrostan zwierząt,
• Ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe,
• Bezpieczeństwo żywności i pasz.

Co ważne, powyższy zakres, zgodnie z przepisami unijnymi, może zostać rozszerzony przez polskiego ustawodawcę. Ponadto, prawo stwarza możliwość rozszerzenia zakresu także przez pracodawcę, o naruszenie zasad wewnętrznych obowiązujących w przedsiębiorstwie.

Sankcje

Pracodawca ma obowiązek wprowadzić powyższe zasady w życie przedsiębiorstwa. Niewypełnienie tego obowiązku wiązać się będzie z nałożeniem na pracodawcę kary grzywny lub karę pozbawienia wolności. Taka sama kara może zostać nałożona w przypadku uniemożliwienia prawidłowego funkcjonowania trybu zgłaszania nieprawidłowości lub podjęcie działań odwetowych w stosunku do sygnalisty, a także upublicznienie jego danych.

Sankcje karne zostały przewidziane również wobec osób, które zgłoszą nieprawidłowości w złej wierze. Oczywiście konsekwencje karne ponoszone będą także przez dopuszczających się naruszeń – formie kary grzywny lub kary pozbawienia wolności.