Nowe rozporządzenie maszynowe: rewolucja czy ewolucja? Co naprawdę zmienia się dla przemysłu.

W 2027 roku wchodzi w życie nowe unijne rozporządzenie 2023/1230, które zmienia sposób modyfikowania i dokumentacji maszyn w całej UE. Choć czasu pozornie sporo, przygotowania trzeba zacząć już teraz. Kogo dotyczą zmiany, co trzeba sprawdzić już dziś i w jakich sytuacjach użytkownik przejmuje rolę producenta?

Koniec dyrektywy, początek rozporządzenia

Unijne Rozporządzenie 2023/1230 zastąpi dotychczasową dyrektywę maszynową (2006/42/WE) – akt, który przez niemal dwie dekady wyznaczał ramy prawne dla produkcji maszyn w Europie. W przeciwieństwie do dyrektywy, nowe rozporządzenie będzie stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich – bez potrzeby implementacji do prawa krajowego. To oznacza mniej miejsca na interpretację i więcej jednolitości, ale też zero czasu na krajowe okresy przejściowe.

Wejście w życie przewidziane jest na 14 stycznia 2027 roku – to teoretycznie dużo czasu, ale w praktyce oznacza konieczność planowania zmian już dziś.

Co się zmienia – najważniejsze praktyczne różnice

• Zakres podmiotowy i przedmiotowy:
  Rozporządzenie obejmie nie tylko producentów, ale też podmioty modyfikujące maszyny, które – po spełnieniu określonych warunków – mogą zostać uznane za nowych producentów. Szczególnie istotne dla firm modernizujących parki maszynowe „in-house”.
• Obowiązki dokumentacyjne i cyfryzacja:
  Wprowadzono możliwość stosowania cyfrowej dokumentacji zamiast papierowej – pod warunkiem zapewnienia jej trwałości i dostępności. To krok w stronę cyfrowych paszportów produktów i zgodność z nadchodzącymi regulacjami z zakresu DPP.
• Nowe podejście do ryzyk związanych z oprogramowaniem, AI i maszynami autonomicznymi:
  Maszyny zintegrowane z AI, systemami uczenia maszynowego czy zdolnością do samodzielnego podejmowania decyzji będą podlegać nowym, ostrzejszym wymogom oceny zgodności i zostały dodane do listy A. Oznacza to, że ich producent nie będzie już mógł opierać się wyłącznie na wewnętrznej kontroli. Będą podlegać obowiązkowej ocenie zgodności z udziałem jednostki notyfikowanej
• Modyfikacje maszyn – przeniesienie odpowiedzialności:
  Jedna z najistotniejszych zmian: jeśli użytkownik dokonuje istotnej modernizacji maszyny, w świetle rozporządzenia może zostać uznany za producenta. Przenosi to na niego pełną odpowiedzialność za zgodność z przepisami – włącznie z koniecznością ponownego oznakowania CE, przygotowania dokumentacji technicznej i przeprowadzenia oceny ryzyka.

Istotna modyfikacja maszyny – kiedy użytkownik staje się producentem

Rozporządzenie 2023/1230 po raz pierwszy wprowadza precyzyjną definicję tzw. istotnej modyfikacji maszyny. Zgodnie z art. 3 pkt 16, chodzi o fizyczną lub cyfrową zmianę dokonaną po wprowadzeniu maszyny do obrotu lub oddaniu do użytku, która nie była przewidziana przez producenta i wpływa na bezpieczeństwo, tworząc nowe zagrożenie lub zwiększając istniejące ryzyko.

Taka modyfikacja staje się „istotna”, jeśli wymaga:

• dodania osłon lub urządzeń ochronnych, których działanie wymaga ingerencji w istniejący system związany z bezpieczeństwem, lub
• zastosowania dodatkowych środków ochronnych zapewniających stateczność lub wytrzymałość mechaniczną maszyny.

W takiej sytuacji użytkownik, który dokonuje modyfikacji, staje się nowym producentem i musi przeprowadzić pełną ocenę zgodności, sporządzić dokumentację techniczną, wystawić deklarację zgodności UE i nadać maszynie znak CE.

Jakie maszyny będą wymagać zewnętrznej certyfikacji?

Nie wszystkie maszyny mogą być oznakowane CE na podstawie samodzielnej oceny zgodności przez producenta. Część z nich – uznanych za szczególnie niebezpieczne – wymaga udziału jednostki notyfikowanej, czyli zewnętrznej instytucji uprawnionej do oceny zgodności. Nowe rozporządzenie 2023/1230/UE rozszerzyło katalog takich maszyn względem dotychczasowej dyrektywy. Obejmuje on nie tylko klasyczne maszyny wysokiego ryzyka, ale również urządzenia z funkcjami autonomicznymi czy opartymi na sztucznej inteligencji. Poniżej zestawienie kategorii maszyn, które – zgodnie z załącznikiem I część A – wymagają obowiązkowej certyfikacji zewnętrznej.

Maszyny wymagające obowiązkowej certyfikacji przez jednostkę notyfikowaną (lista A)

1. Najważniejsze kategorie znane już z poprzedniej dyrektywy 2006/42/WE:

• Maszyny do obróbki drewna i podobnych materiałów np. Pilarki tarczowe , frezarki dolnowrzecionowe
• Maszyny do obróbki metalu np. prasy mechaniczne i hydrauliczne z ręcznym podawaniem lub odbiorem
• Maszyny do przetwarzania tworzyw sztucznych i gumy np. wtryskarki i prasy do formowania
• Urządzenia do podnoszenia np. Windy osobowe i towarowe, platformy robocze podnoszone na wysokość powyżej 3 m, maszyny do zbiorowego podnoszenia osób (np. sceniczne, serwisowe)

2. Nowe kategorie dodane w rozporządzeniu 2023/1230/UE:

• Systemy sterowania związane z bezpieczeństwem, o zmiennym zachowaniu – oparte na algorytmach uczenia maszynowego lub adaptacyjnych rozwiązaniach cyfrowych
• Maszyny z funkcjami autonomii lub sztucznej inteligencji – zdolne do samodzielnego podejmowania decyzji i dynamicznej oceny ryzyka, roboty współpracujące (tzw. coboty)
• Maszyny sterowane zdalnie z wykorzystaniem systemów wizyjnych, rozszerzonej rzeczywistości (AR), wirtualnej rzeczywistości (VR) itp.

Na co uważać przy zakupie maszyn z drugiej ręki lub budowanych samodzielnie?

Rosnące koszty inwestycji powodują, że wiele firm przemysłowych sięga po rozwiązania z rynku wtórnego, zmodernizowane lub budowane od podstaw „na własne potrzeby”.

Przy zakupie maszyny używanej przed 14 stycznia 2027 r., formalnie nadal obowiązuje stara dyrektywa maszynowa. Nie ma wtedy obowiązku stosować nowych zasad z rozporządzenia 2023/1230. Ale uwaga – jeśli maszyna była wcześniej modernizowana, warto i tak zadbać o dokumentację zmian i ocenę ryzyka. Nawet jeśli nie ma obowiązku ponownego uzyskania znaku CE, to w razie wypadku to nowy właściciel odpowiada za bezpieczeństwo użytkowników.

Z kolei jeśli zakup nastąpi po 14 stycznia 2027, a maszyna była modyfikowana po tej dacie, trzeba zweryfikować, czy spełnia nowe wymagania rozporządzenia: czy została prawidłowo poddana ponownej ocenie zgodności, oznakowana CE i opatrzona aktualną dokumentacją techniczną.

Nowe przepisy a odbiory maszyn – jak się przygotować ?

Firmy planujące zakup maszyn powinny już dziś:

• Zaktualizować procedury odbioru technicznego, tak aby uwzględniały nowe wymagania i dokumentację zgodną z rozporządzeniem;
• Zmodyfikować umowy zakupowe, w których jasno określone będą obowiązki dostawcy w zakresie dostarczenia dokumentacji i deklaracji zgodności wg nowego reżimu;
• Zrewidować plany inwestycyjne – nowe wymagania mogą wpłynąć na terminy realizacji lub konieczność zmiany dostawcy, jeśli oferowane maszyny nie spełniają przepisów obowiązujących od 2027 roku. Warto to zweryfikować już teraz.

Podsumowanie

Rozporządzenie 2023/1230 to nie tylko aktualizacja przepisów – to zmiana paradygmatu. Oznacza konieczność myślenia o maszynach nie tylko jako o urządzeniach fizycznych, ale też jako o systemach operujących w ekosystemie cyfrowym. Kładzie też większy nacisk na odpowiedzialność, dokumentację, transparentność modernizacji oraz powiązanie z innymi regulacjami UE (m.in. Cyber Resilience Act, DPP, AI Act).

Szczegółowe informacje na temat rozporządzenia 2023/1230 można znaleźć w jego pełnym brzmieniu opublikowanym w Dzienniku Urzędowym UE: eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32023R1230. Warto również śledzić wytyczne Komisji Europejskiej i komunikaty jednostek notyfikowanych, które będą doprecyzowywać praktyczne stosowanie nowych przepisów.