Możliwość badania trzeźwości a RODO

Czy wyrywkowe kontrole trzeźwości pracowników są nielegalne?

Badanie trzeźwości pracowników, to kwestia, z którą Pracodawca często spotyka się w swojej firmie. Czy w świetle przepisów RODO oraz polskich ustaw, dopuszczalne jest wykonanie badań trzeźwości pracowników przez pracodawcę? W jakich okolicznościach może być to przeprowadzone? Czy badania takie mogą być wyrywkowe (bez uzasadnionego podejrzenia, że pracownik znajduje się pod wpływem alkoholu)?

Badanie trzeźwości a kodeks pracy

Kodeks pracy w art. 22^1b wskazuje, że przetwarzanie danych osobowych szczególnej kategorii, a do takich należy zaliczyć dane dotyczące zdrowia (w art. 9 ust. 1 RODO), wymaga zgody pracownika, wyrażonej z inicjatywy tego pracownika. Podstawowa różnica pomiędzy danymi szczególnymi a danymi zwykłymi polega zatem na tym, że dane zwykłe mogą być pozyskiwane również z inicjatywy pracodawcy, natomiast dane szczególne wyłącznie z inicjatywy pracownika.

W artykule, zamieszczonym na portalu internetowym dziennika „Rzeczpospolita” (https://www.rp.pl/Kadry/305099962-RODO-i-prawo-pracy-wyrywkowe-kontrole-trzezwosci-pracownikow-nielegalne.html), autor określa powyższą regulację jako nie dającą pracodawcy możliwości prowadzenia rutynowych kontroli trzeźwości w stosunku do wszystkich bądź też losowo wybranych pracowników. Podkreśla, że kontrole mogą być prowadzone wyłącznie, gdy pracodawca będzie miał podejrzenie, że pracownik spożył alkohol, a informacja o zawartości alkoholu w organizmie jest daną szczególnej kategorii.

Czy jednak faktycznie tak jest?

Przed wejściem w życie przepisów RODO, nie było prawnych podstaw do przeprowadzania wyrywkowych kontroli trzeźwości pracowników. Samo badanie trzeźwości w miejscu pracy reguluje art. 17 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Przepis ten mówi o obowiązku pracodawcy nie dopuszczenia do pracy pracownika, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że jest on w stanie po spożyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy. Co istotne, przepis nakazuje, aby okoliczności stanowiące podstawę tej decyzji zostały podane pracownikowi do wiadomości. Ust. 3 tego przepisu stanowi, że badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego. Wskazany zapis nie odbiera jednak pracodawcy prawa do przeprowadzenia badania, jednak wyłącznie przy spełnieniu dwóch warunków:

• pracownik wyraził zgodę na przeprowadzenie takiego badania przez pracodawcę (a zatem badanie ma charakter dobrowolny),
• pracodawca ma uzasadnione podejrzenie, że pracownik jest pod wpływem alkoholu.

Brak spełnienia któregokolwiek z tych warunków może wiązać się z naruszeniem przez pracodawcę dóbr osobistych pracownika (art. 111 Kodeksu pracy). Powyższe regulacje nie zostały zmienione przez RODO lub ostatnią nowelizację przepisów, związaną z dostosowaniem polskiego prawa do wymagań RODO.

Wyrywkowe kontrole trzeźwości

Żaden z przepisów prawa nie dopuszcza możliwości przeprowadzania praz pracodawcę doraźnych (wyrywkowych i prewencyjnych) kontroli trzeźwości. Przyjmuje się jednak, że ma on to uprawnienie na podstawie ogólnych obowiązków pracodawcy, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 207 § 2, art. 212 Kodeksu pracy oraz art. 17 Ustawa o wychowaniu w trzeźwości) w zakresie w jakim dopuszczenie do pracy pracownika pod wpływem alkoholu wiązałoby się ze szczególnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa. Tym samym, dalece wątpliwa jest możliwość wyrywkowego sprawdzania pracowników biurowych. Wydaje się jednak uzasadnione przeprowadzenie badania trzeźwości, gdy dana praca może się wiązać z ryzykiem narażenia tego pracownika lub osób trzecich na niebezpieczeństwo (np. w transporcie, obsłudze maszyn budowlanych itp.)jeśli badanie trzeźwości w każdym przypadku wymaga i wymagało zgody pracownika? Czy przywoływany już przepis art. 22^1b Kodeksu pracy ma tu zastosowanie?  Autor wspomnianego wcześniej artykułu nie ma wątpliwości, że w takiej sytuacji dojdzie do przetwarzania danych osobowych pracownika szczególnej kategorii, to jest danych dotyczących jego zdrowia. Czy ma rację?

Dane dotyczące stanu zdrowia

Samo pojęcie zdrowia nie jest prawnie zdefiniowane. Przyjmuje się, że chodzi o dane osobowe o zdrowiu fizycznym lub psychicznym osoby fizycznej, w tym o korzystaniu z usług opieki zdrowotnej, ujawniające informacje o stanie jej zdrowia. Z motywu nr 35 do RODO można również wywnioskować, że do danych osobowych dotyczących zdrowia należy zaliczyć wszystkie dane ujawniające informacje o przeszłym, obecnym lub przyszłym stanie fizycznego lub psychicznego zdrowia osoby, której dane dotyczą. Chodzi o przebyte lub aktualne choroby, zabiegi chirurgiczne, stosowane terapie, jak również o planowane zabiegi, procesy rehabilitacji lub rekonwalescencji, a nawet prognozy stanu zdrowia. Nie ulega również wątpliwości, że historia choroby czy też szczegółowe wyniki badań będą danymi o stanie zdrowia.

Czy jednak informacja, że dana osoba posiada alkohol w wydychanym powietrzu, co wskazuje na jego uprzednie spożycie mieści się w pojęciu „danych o stanie zdrowia”? W doktrynie wskazuje się między innymi, że „Sama informacja o nałogach nie będzie stanowiła informacji o stanie zdrowia. Może być jednak uznana za taki rodzaj informacji, w pewnych sytuacjach, np. ze względu na przebyte leczenie czy też wpływ na stan zdrowia lub na proces leczenia” (tak E. Suknarowska-Drzewiecka, Kodeks pracy. Komentarz red. dr hab. Krzysztof Walczak, 2019). Zatem sama informacja o alkoholu w wydychanym powietrzu, nie będzie stanowiła jeszcze informacji o stanie zdrowia. Przy takim założeniu, art. 22^1b Kodeksu pracy nie ma zastosowania do badania trzeźwości pracowników, co oznacza, że pracodawca może wystąpić z inicjatywą uzyskania od pracownika zgody na przeprowadzenie badania.

Jeżeli jednak przyjąć, że art. 22^1b Kodeksu pracy znajduje tu zastosowanie i badania stanu trzeźwości wiążą się z przetwarzaniem danych osobowych szczególnej kategorii, to należy wskazać na postanowienia art. 9 ust. 2 lit. b RODO, zgodnie z którym przetwarzanie danych osobowych szczególnej kategorii jest dopuszczalne gdy „jest niezbędne do wypełnienia obowiązków i wykonywania szczególnych praw przez administratora lub osobę, której dane dotyczą, w dziedzinie prawa pracy, zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej,…”.

Tym szczególnym obowiązkiem prawnym pracodawcy jest obowiązek ochrony zdrowia i życia pracowników (art. 207 § 2 Kodeksu pracy) oraz obowiązek dbania o bezpieczeństwo pracy
i egzekwowania od pracowników, aby przestrzegali związanych z tym przepisów i zasad (art. 212 Kodeksu pracy).

W każdym jednak przypadku pracodawcy powinni być przygotowani do przeprowadzania badań trzeźwości pracownika. Zaleca się, aby było to wyraźnie uregulowane w regulaminie pracy,
a pracodawca posiadał stosowne procedury, związane ze sposobem przeprowadzania takich badań. Należy pamiętać, że badania nie mogą naruszać godności pracownika, a ich wyłączonym celem jest zapewnienie bezpiecznych warunków pracy. Wyniki badań, zawsze będą też stanowiły dane osobowe, które muszą być przetwarzane w oparciu i w granicach wyznaczonych przepisami prawa i wewnętrznymi regulacjami pracodawcy.

Podsumowując, pracodawca chcąc realizować wyrywkowe badania trzeźwości pracowników powinien dokonać oceny kiedy są one niezbędne do zachowania bezpieczeństwa w zakładzie pracy i kiedy cel ten jest ważniejszy od praw osobistych pracownika. Z uwagi na ochronę praw pracowników, zaleca się, aby pracodawca uregulował w zakładzie pracy możliwość i zasady przeprowadzania badań trzeźwości.

Jacek Krzywania
radca prawny