Koronawirus – przedsiębiorcy pozywają Skarb Państwa o odszkodowanie

Przedsiębiorcy nie zamierzają dłużej cierpliwie znosić ograniczeń i zakazów nakładanych przez Państwo w związku z pandemią koronawirusa. Ruszają z pozwami, domagając się ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.

Wkrótce minie rok od wprowadzenia pierwszych gospodarczych obostrzeń z powodu COVID-19, tymczasem takie branże jak turystyczna, hotelarska, rozrywkowa, gastronomiczna i wiele innych wciąż nie mogą normalnie funkcjonować, a co więcej – nie znają nawet potencjalnej daty zakończenia takiego stanu rzeczy.

Przypomnijmy, że z powodu koronawirusa wprowadzono nie tylko ograniczenia, ale również za pomocą rozporządzeń całkowicie zakazano prowadzenia niektórych działalności gospodarczych. Rodzi to wiele watpliwości co do zgodności z prawem takich obostrzeń.

Stan prawny

Zgodnie z wykładnią systemową i regułą kolizyjną lex superior derogat legi inferiori, normy prawne wprowadzone do systemu prawa rozporządzeniami, w przypadku niezgodności z prawem wyższego rzędu – a więc Konstytucją RP – nie mogą być stosowane.

Konstytucja RP w art. 22 wprowadza zasadę wolności działalności gospodarczej, przewidując jedynie możliwość ograniczenia prowadzenia działalności, a nie jej zakazania.

Należy przy tym zauważyć, że ograniczenie prowadzenia działalności gospodarczej (rozumiane jako stan kiedy działalność może być prowadzona po spełnieniu określonych warunków) nie jest równoznaczne z zakazem jej prowadzenia (czyli stanem kiedy działalność gospodarcza danego rodzaju w ogóle nie może być prowadzona) – zob. wyrok WSA w Opolu z dnia 27.10.2020 r., sygn. akt: II SA/Op 219/20.

Dodatkowo, kwestia spełnienia przez wprowadzone obostrzenia wszystkich przesłanek ograniczenia konstytucyjnych wolności i praw przewidzianych w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP słusznie budzi duże kontrowersje. Ustawa zasadnicza wymaga, aby ograniczenia były konieczne,  spełniały test proporcjonalności oraz bewzględnie zakazuje naruszenia istoty wolności i praw.

Wydaje się przy tym, że nie wszystkie działania prawodawcy związane z wprowadzaniem ograniczeń celem zapobieżenia rozprzestrzenienia się wirusa COVID-19 odpowiadają standardom konstytucyjnym. W szczególności trudno jest obronić stwierdzenie, że zakaz prowadzenia działalności gospodarczej w niektórych branżach nie narusza istoty zasady wolności gospodarczej. Każda wolność posiada pewien minimalny zakres treściowy, którego usunięcie oznacza znieweczenie jej istnienia. Co, jeżeli nie sama możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, nawet gdy podlega ona pewnym ograniczeniom, stanowi właśnie istotę zasady wolności gospodarczej?

Bunt przedsiębiorców

Uzasadnione watpliwości natury prawnej, stale pogarszająca się sytuacja finansowa wielu przedsiębiorstw, wynikająca z braku możliwości normalnego funkcjonowania (albo funkcjonowania w ogóle) oraz narastająca z każdym dniem niepewność co do przyszłości umacniają powszechny brak akceptacji dla działań prawodawcy w związku z pandemią koronawirusa wśród przedsiębiorców.

Wyrazem tego jest złożenie na początku stycznia br. pozwu zbiorowego przez przedstawicieli branży turystycznej, którzy domagają się ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za bezprawne działania Państwa, dotyczące wprowadzenia obostrzeń. Co ciekawe, w powództwie nie żądają zasądzenia konkretnej kwoty, tylko występują z roszczeniem o ustalenie odpowiedzialności. Uznanie jej przez sąd otworzy furtkę do domagania się konkretnych kwot od Skarbu Państwa tytułem odszkodowania.

Branża turystyczna nie jest jedyną, która zdecydowała się na wkroczenie na drogę sądową – do złożenia podobnych pozwów przygotowują się przedstawiciele branży hotelarskiej, transportowej czy fitness. Przedsiębiorcy mają dość biernego przyglądania się działaniom Państwa naruszającym ich interesy.

Czy wystąpienie z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa ma sens?

Jak zarysowano powyżej, przepisy rozporządzeń wprowadzające ograniczenia w związku z pandemią koronawirusa budzą wiele wątpliwości co do ich zgodności z Konstytucją RP. Niepozbawione zasadności założenie, że rzeczone ograniczenia i zakazy są w istocie bezprawne tworzy solidne podstawy do kierowania tego typu roszczeń.

Z drugiej strony należy mieć na uwadze, że sama pandemia jest wydarzeniem bez precedensu w III RP i trudno – wciąż w niej trwając – jednoznacznie wyrokować, jakie mechanizmy prawne zadziałają podczas rostrzygania w sprawach z nią związanych, a jakie nie. Brak jest ugruntowanego orzecznictwa w tej materii, przesądzającego o istnieniu bądź nieistnieniu odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przedsiębiorcom lockdownem. Z pewnością na pierwsze orzeczenia w tym zakresie przyjdzie nam poczekać ze względu na złożoność, skomplikowanie i wspomniany już bezprecedensowy charakter sprawy.

Jedno jest pewne – wydanie korzystnych wyroków dla przedsiębiorców, a w dalszej perspektywie zasądzenie pierwszych odszkodowań może wywołać lawinę analogicznych powództw, którą trudno będzie Państwu zatrzymać.

Prawnicy Kancelarii oferują pomoc prawną w sprawach związanych z COVID-19, a także we wszystkich innych. Zapraszamy do współpracy.